Skip to main content

FOR CLASS 6 TO 8


प्रश्न: 1  सन्धि  
              I.            स्वर सन्धि:- दीर्घ,वृद्धि,गुण,यण,अयादि,पूर्व रूप
             II.            व्यंजन सन्धि:- अनुस्वार,परसवर्ण,छत्व,तुकागम,जशत्व
           III.            विसर्ग सन्धि:- सत्व,शत्व,षत्व,विसर्ग स्थाने ओ,रूत्व
प्रश्न: 2  समास                                                  
1. अव्ययी भावः :- यत्र प्रथमं पदं अव्ययं,उपसर्ग+दितीय पदं संज्ञा वाचक नपुस०     
                       एकव०
  यथा:- यथाशक्तिं:- शक्तिं अनुसारेण
              I.            यथामतिं :-
             II.            यथाबुद्धिं :-
           III.            यथाविधिं :-
           IV.            यथेच्छम् :-
            V.            यथोक्तम् :-
           VI.            यथाकुलम् :-
         VII.            यथारुचिम् :-
        VIII.            अनुरथम् :-
           IX.            उपकृष्णम् :-
            X.            उपवृक्षम् :-
           XI.            उपगगम् :-
         XII.            उपतटम् :-

 अव्ययी भावः :-
         I.            सचित्रं
        II.            सशरीरं
      III.            सधनम्
      IV.            निर्बाधम्
       V.            निर्मनुष्यम्
      VI.            निर्जनम्
    VII.            प्रतिस्थानम्
   VIII.            प्रतिदिनम्
      IX.            अनुगणेशम्
       X.            अनुपुत्रम्
      XI.            अनुरथम्

2. द्वंद:-     दौ पदौ प्रधाना+च अर्थे
                   प्रथमा विभक्ति+विग्रहं

  यथा :- मातापितरौ :- माता च पिता च |
  अभ्यासं :
 हरिहरौ :-
                  रामसीते :-
              रामलक्ष्मणौ :-
                 ग्रीष्णवसतौ :-
                कन्दमूलफलानि :-
                चराचरम् :-
                सर्पनकुलम् :-
           सुखदुखम् :-
           तरौ :-
               भ्रातरौ :-
               नरौ :-
                वृद्धौ :-
               बालकौ :-
               दम्पति :-

3. द्विगु :-   समाहारः बोधकः   -  सख्यापूर्वो द्विगु  -  एक पद संख्या+दो संख्या 
 
               यथा :- पञ्चतन्त्रम् :- पञ्चानां तंत्राणां समाहारः |
अभ्यास :-
         I.            शताब्दी :-
        II.            सप्ताहम् :-
      III.            त्रिलोकी :-
      IV.            पञ्चवटी :-
       V.            अष्टाध्यायी :-
      VI.            नवग्रहम् :-
    VII.            पञ्चपात्रम् :-
   VIII.            नवरात्रम् :-
      IX.            चतुर्युगम् :-

प्रश्न :3 अधोलिखित अव्यय पदानां पठित्वा उचित रिक्त स्थान  पूर्ति क्रियताम्

           अपि (भी) :- त्वं अपि पठ |
          अधुना (अभी) :- त्वं अधुना संस्कृतं पठ |
          इतस्ततः (इधर उधर) :- वानराः इतस्ततः कूदन्ति |
         यथा-तथा (जैसा-वैसा) :-  यथा कर्म तथा फल |
        विना (बगैर,सिवाय) :- पुस्तकं विना कथं पठिष्यसि ?
         वृथा (बेकार) :-वृथा मा वदतु |
         शनैः (धीरे) :- वृद्धाः शनैः  चलति |
        पुरा (पहले) :- पुरा अशोकः नाम नृपः आसीत् |
       कदापि (कभी भी) :- कदापि असत्यं मा वद |
       किमर्थम् (किसलिए) :- त्वं किमर्थम् हससि ?
       श्वः (आने वाला कल) :- श्वः अवकाशः भविष्यसि |
       ह्यः (बीता हुआ कल) :- ह्यः अवकाशः आसीत् |
     बहिः (बाहर) :- ग्रामात् बहिः देवालयः अस्ति |

संख्या :- निरधारितः संख्या 1-100 पर्यन्तं
i.            एकः            एका            एकम्
ii.            द्वौ            द्वे              द्वे
iii.            त्रयः           तिस्त्रः            त्रीणि
(पञ्चत्रः – शतम् पर्यन्तं एकं रूपं एव भवति |)
अभ्यासं :-
यथा :- अयं वृद्धः शतम् वर्षाणि अस्ति |
          अत्र ……………. छात्रे स्त | (2)
          ................ पुष्पाणि आनय | (3)
         ................. पुरूषाः गच्छन्ति | (4)
          .................. छात्राः अत्र आगन्ति | (50)
         विधालये ................. (70) अध्यापकाः सन्ति |
        80 :- ..................... |
       90 :- ...................... |
       99 :- ...................... |
       73 :- ....................... |
       79 :- ....................... |
       89 :- ....................... |
      88 :- ....................... |
      78 :- ....................... |
समयः प्रकरणं :-       
        सामान्य :- 7:00 – सप्त वादने
       सपाद :- 7:15 – सपाद सप्त वादने
       सार्ध :- 7:30 – सार्ध सप्तवादन 
     पादोन :- 7:45 – पादोन अष्टवादने

वाक्येषु अभ्यासं :-
I.       अनुधा ..................... (5:00) वादने उतिष्यति |
II.     सा ........................ (5:15) वादने ईश वन्दना करोति |
III.   सा ........................ (5:30) वादने अल्पाहारं करोति |
IV.   सा ........................ (5:45) स्नानं करोति |
वर्णमालाà वर्ण विच्छेदं,वर्ण संयोजनं अव्यय,संख़्या,समय,अशुद्धि शोधनं,    
                  विशेष्य-विशेषणं,सन्धि,शब्दरुपं,धातुरुपं,चित्रवर्णनं,वार्ता-क़था,
                  अपठितगधांश |
1)       वर्णमाला :- स्वर à ,,,,,,,,,,                    
         व्यंजन à कवर्ण,पवर्ण,टवर्ण,चवर्ण,तवर्ण
 2) हृस्व(छोटे स्वर) :- ,,,|
 3) दीर्घ स्वर :- ,,,,,,,|
 4) संयुक्त वर्ण :- घ – द्+य्+अ, त्र – त्+र्+अ, क्ष – क्+ष्+अ, ज्ञ अ– ज्+ञ्+अ |
अभ्यास प्रश्नानानि (प्रत्येकं विषयं अधिकृत्य)
प्रश्न:1 अत्र पदेषु वर्ण विच्छेदं कुरूत |
             i.     छात्रावासं :-
             ii.     बालकाः :-
            iii.     सर्वे :-
            iv.     सर्वाणि :-
             v.     खाघान्नं :-
            vi.     विघालयं :-
           vii.     क्षेत्रानुसारेणं :-
           viii.     पुत्राणाम् :-
            ix.     कक्षायाम् :-
             x.     विच्छेदं :-
            xi.     कदापि :-
           xii.     सन्धिं :-
           xiii.   अधिकृत्यं :-
           xiv.   पुस्तिका :-
           xv.     व्याकरणं :-
प्रश्न:2 वर्णसंयोजनं क्रियतां à
यथा:- क्+अ+द्+आ – कदा

             i.     क्+अ+द्+आ+प्+इ :-
             ii.     व्+अ+र्+ण्+अः :-
            iii.     स्+अ+म्+य्+ओ+ज्+अ+न्+अ+म् :-
            iv.     द्+ए+व्+आ+ल्+अ+य्+अ+म् :-
             v.     ल्+इ+ख्+इ+त्+अ+म् :-
            vi.     स्+आ+र्+आ+न्+श्+अः :-
           vii.     फ्+अ+ल्+आ+न्+इ :-
           viii.     उ+त्+थ्+इ+त्+व्+आ :-
            ix.     स्+अ+न्+स्+अ+क्+ऋ+त्+अ+म् :-

   प्रश्न:3 अव्यय प्रकरणं à (परीक्षणेषु वाक्येषु प्रयोगं) मञ्जूषा आधृत्य
                i.     यथा-(जैसे) à यथा उचित कार्यं कुरू |
               ii.     तथा-(वैसे) à तथा एव समयं उपयुक्तम्
              iii.     वृथा-(बेकार) à वृथा मा वदतु |
              iv.     मा-(मत नहीं) à असत्यं मा वदेत् |
               v.     नूनम्-(निश्चित) à नूनम् एव अत्र आगन्तव्यम् |
              vi.     अधुना—(अभी) à अधुना कार्यं समये एव करोतु |
              vii.     सम्प्रति - (अभी) à सम्प्रति सः गृहं गच्छतु  |
             viii.     इदानीम् - (अभी) à इदानीम् देवालयं गच्छामः |
              ix.     परितः - (चारों तरफ) à ग्रामं परितः वृक्षाः सन्ति |
               x.     अभितः - (दोनों ओर) à विघालयं अभितः क्रीडाक्षेत्राः सन्ति |
              xi.     श्वः – (आने वाला कल) à श्वः अवकाशः भविष्यति |
              xii.     ह्यः – (बीता हुआ कल) à ह्यः अवकाशः आसीत् |
             xiii.     एव – (ही) à कार्यं समये एव क्रियाताम् |
             xiv.     इव – (की तरह) à सा चन्द्रमुखी इव अस्ति |
             xv.     यत्र – (यहां) à यत्र देवाः अपि सन्ति |
             xvi.     तत्र – (वहां) à तत्र विघार्थिनः अपि वसन्ति |
            xvii.     सर्वत्र – (सर्वत्र) à सर्वत्र वृक्षाः भवेयुः |
            xviii.     कदापि – (कभी भी) à कदापि असत्यं मा वदतु |
संख्या :- निरधारितः संख्या 1-100 पर्यन्तं
     एकः            एका       एकम्
        द्वौ            द्वे        द्वे
    त्रयः           तिस्त्रः       त्रीणि                                                                चत्वारः       चतस्त्रः        चत्वारि
(पञ्च,षड्,सप्त,अष्ट,नव,दश,एकादश,द्वादश,षोड्श,विंशति,त्रिंशत्,चत्वारिंशत्,  पञ्चाशत् ,षष्टिः,सप्ततिः,नवाशीतिः,एकोननवतिः,अशीतिः,नवतिः,नवनवति, एकोनशतम् ,शतम् )
यथा :-
    I.                    अत्र सप्त सदायस्याः सन्ति | (07)
   II.                   अत्र चत्वारि पुष्पाणि सन्ति | (04)
  III.         एकः पुरूषः आगच्छति | (01)
  IV.                 एका पुस्तिका आनय | (01)
   V.                 द्वौ पुरूषौ आगच्छतः | (02)
  VI.                 शतम् वर्षाणि वृद्धस्य आयुःअस्ति | (100 )
  अशीतिः शिक्षकाः अत्र विद्यालये सन्ति | (80)
  पञ्चपञ्चाशत् बालकाः गच्छन्ति | (55)
  सप्ततिः छात्राः योग्याः सन्ति | (70)
  चत्वारिंशत छात्राः कक्षायाम् अस्ति | (40)

प्रश्न :- समय प्रकरणं (वादने à बजने पर )
       
       वाक्येषु अभ्यासं :-

       i.       अहं __________ (5:00) वादने उत्तिष्ठामि |
      ii.       अहं __________ (5:30) वादने स्नानं करोमि |
     iii.      अहं __________ (5:45) वादने योगाभ्यासं करोमि |
     iv.       अहं __________ (6:15) वादने पूजार्चनां करोमि |
       v.       अहं __________ (6:45) वादने अल्पाहारं करोमि |
       vi.     अहं __________ (8:45) वादने विघालयं गच्छामि |
     vii.      अहं __________ (4:45) वादने पुनः आगच्छामि |

प्रश्न :- विशेषष्य à यस्य विशेषतां प्रतिपादयति – सम विभक्ति
      विशेषणं à यस्य विशेष्य भाव,विशेषतां प्रतिपादित
      (कृष्णाः मेघाः) कृष्णाः à विशेषणं   मेघाः à विशेष्यं / विशेषणं
    विशेषणं                 -             विशेष्यं / विशेषणं
      नदी                                  दीर्घा
      पर्वत                                 उच्चं
      पुस्तकं                                वृहदं
      देवाः                                 सामान्या
      पुष्पाणि                               पीतानि
      धेनु                                   कृष्णा
      पर्वतम्                                उच्चतमं
      साटी                                  हरिता
      पादुका                                रक्तवर्णां
      पुष्पं                                  रक्तं
      समयं                                 निर्धारितं
      कथा                                  बृहदा

 
प्रश्न :-  सन्धि / सन्धिच्छेदं लिखत
    सुख +अर्थः = सुखार्थः                         सुर +इन्द्रः = सुरेन्द्रः
    महा + इन्द्रः = महेन्द्रः                        महा +ईशः = महेशः          
    गण + ईशः = गणेशः                         रमा + ईशः = रमेशः                 
    यदि + अपि = यद्यपि                        सु + आगतम् = स्वागतम्     
    सु + अच्छम् = स्वच्छम्                      सुख +अर्थी = सुखार्थी                      
    महा + उदयः = महोदयः                      सदा + एव =सदैव
    पो + अनः = पवनः                          नौ + इका = नाविका
    हिम + आलयः = हिमालयः                    शिव + आलयः =शिवालयः
    देव + आलये = देवालये                       विद्या +अर्थी = विद्द्यार्थी
    कदा + अपि = कदापि                        छात्रा + आवासे = छात्रावासे
    विद्या + आलयः =विद्यालयः                  परीक्षा + अर्थी = परीक्षार्थी
    शिक्षा + अर्थी = शिक्षार्थी                      अति + इव = अतीव
    रवि + इन्द्रः = रवीन्द्रः                       योगि + इन्द्रः = योगीन्द्रः
    प्रति + ईक्षा = प्रतीक्षा                        परि + ईक्षा =परीक्षा
    रजनी + ईशः = रजनीशः                     भानु + उदयः = भानूदयः

    वधू + उत्सवः = वधूत्सवः
प्रश्न :- क्त्वा प्रत्यय का क् का लोप हो जाता है त्वा शेष रहता है
          गम् +क्त्वा   =गत्वा                पठ् + क्त्वा  =पठित्वा
          कृ  + क्त्वा  =कृत्वा                खेल् + क्त्वा  =खेलित्वा
          भू + क्त्वा   =भू त्वा               पी/ पा + क्त्वा  =पीत्वा      
         दृश्/ पश्य् + क्त्वा  =दृष्ट्वा           आ+नी +ल्यप्  =आनीय
         आ+दा ल्यप्    =आदाय              चल+ तुमुन =चलितुम
         खाद+ तुमुन =खदितुम                पा+ तुमुन=पातु




Comments

Popular posts from this blog

CLASS 7TH 2ND U.T

                                   द्वितीय इकाई परीक्षा – 2019-20                           विषय – संस्कृत                                    कक्षा :- 7 th     समय :- 1 घंटा                              पूर्णाक :- 30 Q 1. अधोलिखितान् मञ्जूषातः समानार्थक पदानि लिखत – 2               (दक्षाः , शरीरस्य , लब्ध्वा , प्रसन्नतायाः )       हर्षस्य , प्राप्य , देहस्य , कुशलाः Q 2 विलोपदानि लिखत –                           2       (अधः , अन्तः , उच्चैः , दुर्लभम् )         नीचैः , सुलभम् , बहिः , उपरि Q3. अधोलिखितानां प्रश्नानामुतराणि लिखत – 5                                i.        कस्य भवने सर्व विधानिनि सुखसाधनानि ?                               ii.        मञ्चे कति बालकवयः उपविष्टाःसन्ति ?                              iii.       कस्य भवने सर्व सुखसाधनानि आसन् ?                             iv.          कृष्णमूर्तेः कति कर्मकराः सन्ति ?                             v.          किं कृत्वा घृतं पिबेत् ?                            vi.        श्री

अमृतं संस्कृतम् - भारतस्य प्रतिष्ठे द्वे संस्कृतम् संस्कृतिस्तथा

भारतीयवर्षानुसारं मासानां   नामानि   - १                      चैत्रः २                      वैशाखः ३                     ज्येष्ठः ४                     आषाढः ५                     श्रावणः                       भाद्रपदः ७                   आश्विनः ८                   कार्तिकः ९                  मार्गशीर्षः १                 पौषः १                 माघः           १                 फाल्गुनः   भारतीयवर्ष अनुसारं षङ् ऋतूनां नामानि –      १ वसन्तः        २ ग्रीष्मः      ३ वर्षा      ४ शरद्      ५ हेमन्तः      ६शिशिरः